Recht op een schone, gezonde en duurzame leefomgeving

Officieel mensenrecht met grote impact op andere mensenrechten

De Verenigde Naties heeft het recht op een schone, gezonde en duurzame leefomgeving in 2022 officieel als mensenrecht erkend. Verschillende landen, waaronder Nederland, hebben het echter nog niet opgenomen in hun nationale recht. Internationaal voeren verschillende organisaties druk uit om dit recht wel opgenomen te krijgen. Dat is urgent, omdat klimaatverandering, milieuvervuiling en verlies van biodiversiteit steeds grotere gevolgen hebben. 

Het recht op een schone, gezonde en duurzame leefomgeving is erg breed en raakt aan verschillende mensenrechten. Zo kan wateroverlast, hitte of giftige uitstoot van een fabriek het recht op gezondheid schenden. Of zelfs het recht op leven als mensen daarbij overlijden. Een ander voorbeeld: door klimaatverandering kunnen mensen niet meer wonen op bepaalde plekken en moeten ze verhuizen naar een andere plek, of zelfs naar een ander land. Dat raakt het recht op privéleven en gezinsleven. Juist omdat de staat van de leefomgeving impact heeft op mensenrechten, is bescherming ervan extra belangrijk. 

Problemen voor leefomgeving in Caribisch Nederland

Voor de inwoners van Bonaire, Sint Eustatius en Saba staat het recht op een schone, gezonde en duurzame leefomgeving onder druk. Dit komt door problemen met het verwerken van afval en vervuiling. En door achteruitgang van natuur en biodiversiteit en erosie (slijtage) van de kust. 

Deze uitdagingen hangen samen met regels die niet genoeg impact hebben. En problemen met het verlenen van vergunningen en toezicht en handhaving. Daarnaast worden inwoners lang niet altijd betrokken bij beslissingen om de situatie te verbeteren. Terwijl internationale afspraken juist zeggen dat inwoners het recht hebben om mee te praten en beslissen over gevolgen voor hun leefomgeving.  

Klimaatverandering op de eilanden

Juist in Caribisch Nederland zijn de gevolgen en de dreiging van klimaatverandering goed zichtbaar. Het risico op overstromingen, stormen en hittegolven neemt toe. Mensen kunnen hun huizen verliezen en in levensgevaar komen bij zware stormen of overstromingen. Bonaire is een laagliggend eiland en daardoor extra kwetsbaar voor stijging van de zeespiegel en overstromingen. Sint Eustatius en Saba liggen in de orkaangordel, waar tropische stormen en orkanen regelmatig schade veroorzaken.  

Voor alle drie de eilanden geldt dat het afsterven van het koraal door hoge watertemperaturen een groot probleem is. Dat tast het ecosysteem aan en vermindert de biodiversiteit. Ook verlaagt het de beschikbaarheid van voedsel en maakt het de kust kwetsbaarder voor de stijging van de zeespiegel. Met daarbij ook economische gevolgen, bijvoorbeeld voor de visserij en het toerisme. In vergelijking met Europees Nederland blijft duurzaam beleid om deze risico's te beperken achter.  

Rechtszaak Bonaire laat belang klimaatactie zien

Momenteel loopt er in het Koninkrijk der Nederlanden een belangrijke rechtszaak van acht inwoners op Bonaire. Zij hebben op 11 januari 2024, samen met Greenpeace Nederland, de Nederlandse staat aangeklaagd. Daarbij stellen ze dat hun mensenrechten geschonden worden, omdat de Staat te weinig doet om inwoners van Bonaire te beschermen tegen klimaatverandering. Zij willen net zo goed beschermd worden als inwoners van Europees Nederland.  

In oktober 2025 wordt de rechtszaak verder behandeld. Met deze zaak wordt duidelijk of de Nederlandse overheid genoeg doet om inwoners te beschermen tegen de gevolgen van klimaatverandering.  

Meer actie overheid nodig

Op dit moment is het recht op een schone, gezonde en duurzame leefomgeving nog niet overal hetzelfde geregeld in het Koninkrijk. In Europees Nederland is de bescherming vaak sterker dan in Caribisch Nederland. Het College vindt dat dit recht voor iedereen gelijk moet gelden. Wij roepen de Nederlandse overheid en de lokale besturen op om dit recht officieel te erkennen en gelijkwaardig toe te passen. 

Daarbij gaat het niet alleen om het aanpakken van klimaatrisico’s, maar ook om de basisvoorwaarden die hierbij horen. Denk aan duidelijke regels voor milieu en gezondheid, goed toezicht en het recht voor inwoners om mee te praten en besluiten. Deze afspraken zijn vastgelegd in internationale mensenrechtenverdragen en gelden dus ook voor Caribisch Nederland.  

Voor klimaatverandering betekent dit dat de overheid meer moet doen. Zij moet onderzoek doen naar de risico’s en mogelijke oplossingen voor de eilanden. En deze kennis omzetten in echt beleid en maatregelen. Nederland staat over de hele wereld bekend om zijn strijd tegen water. Het is tijd om die kennis ook blijvend in te zetten voor Caribisch Nederland. Dat sluit aan bij een uitspraak van het Internationaal Gerechtshof in juli 2025. Die bevestigde dat landen verplicht zijn om maatregelen voor klimaat te nemen om de mensenrechten van hun inwoners te beschermen.